مرکز قرآن و حدیث کریمه اهل‌ بیت علیها السلام

خلاصه درس اول

بسم الله الرحمن الرحیم

- تربیت امام رضا علیه‌السلام در دوران کودکی از منظر سیره امام کاظم علیه‌السلام

یکی از فرازهای مهم و تأثیرگذار در زندگی حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا علیه‌السلام، دوران کودکی و تربیت ایشان به دست پدر بزرگوارشان، امام موسی کاظم علیه‌السلام است. امام کاظم علیه‌السلام شخصیتی چون امام رضا علیه‌السلام را به جهان اسلام معرفی کرد و فرزندان دیگری چون حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام نیز تحت تربیت این امام همام رشد یافتند. این سبک تربیتی شایسته و هدفمند، الگویی ممتاز برای خانواده‌ها در تمامی دوران‌هاست.

پیش از پرداختن به شیوه تربیتی امام کاظم علیه‌السلام، لازم است دو نکته مقدمه‌ای بیان شود:

نخست آنکه، یکی از بزرگ‌ترین اهداف ازدواج، تربیت فرزندانی صالح و شایسته است. خداوند متعال ازدواج را وسیله‌ای برای استمرار نسل بشر و فراهم‌ آوردن زمینه پرورش فرزندانی نیکو قرار داده است. در روایات اسلامی آمده است که «فرزند صالح، گلی از گل‌های بهشت است»، و به‌راستی، فرزندان خوب، ذخیره انسان در دنیا و آخرت خواهند بود.

دوم آنکه، خانواده نقش بسیار بنیادینی در تربیت فرزندان ایفا می‌کند. این نهاد کوچک، اگر به‌درستی عمل کند، می‌تواند فرزندانی صالح، اثرگذار و مؤمن برای جامعه تربیت نماید. خانواده امام رضا علیه‌السلام نیز از هر دو سو، یعنی از جانب پدر و مادر، از تربیتی ممتاز بهره‌مند بود و در کنار امام موسی کاظم علیه‌السلام، محیطی مناسب برای پرورش امام فراهم آمد.

- اصول تربیتی امام کاظم علیه‌السلام

نخستین اصل تربیتی امام کاظم علیه‌السلام انتخاب نام نیکو برای فرزندان بود. ایشان در روایتی فرمودند: «از حقوق فرزند بر والدین، انتخاب نام نیکو برای اوست.» حضرت امام کاظم در ادامه فرمودند: «خوشا به حال خانه‌هایی که در آن‌ها نام‌هایی مانند علی، موسی، فاطمه و زهرا شنیده می‌شود.» ایشان خود نیز این سیره را عملاً اجرا کرده و نام فرزند خویش را «علی» نهادند.

اصل دوم، ایجاد پیوند عاطفی عمیق میان والدین و فرزندان است. متأسفانه در دنیای امروز، این پیوند در بسیاری از خانواده‌ها تضعیف شده و جای خود را به ارتباطات سطحی داده است. یکی از عوامل این گسست، فضای مجازی و اشتغال ذهنی والدین و فرزندان به ابزارهای ارتباطی نوین است. اما در زندگی امام رضا علیه‌السلام، پیوند عاطفی با پدر بسیار پررنگ بود. ایشان در کنار پدر رشد یافتند، از او سؤال می‌کردند، می‌آموختند و در دامن پدر، محبت و علم را توأمان تجربه می‌کردند.

اصل سوم، عمل به وعده‌هایی است که به فرزند داده می‌شود. امام کاظم علیه‌السلام در سخنی گرانبها فرمودند: «هرگاه به فرزند خود وعده‌ای دادید، حتماً به آن وفا کنید.» در روایات آمده است که کودک، والدین را همانند خداوند تصور می‌کند؛ پس اگر وعده‌ای داده شود، باید به آن عمل کرد تا اعتماد در ذهن کودک شکل بگیرد. این روش، بخشی از سیره تربیتی امام کاظم علیه‌السلام بود.

چهارمین اصل تربیتی، سپردن مسئولیت به فرزند در سنین کودکی است. امام کاظم علیه‌السلام در تربیت امام رضا علیه‌السلام، مسئولیت‌هایی متناسب با سن ایشان به او می‌داد و از وی می‌خواست آن را به انجام رساند. این مسئولیت‌دادن، نوعی اعتمادسازی و تربیت عملی برای ورود به عرصه‌های بزرگ‌تر بود. اگر نوجوان یا جوانی به مرحله‌ای رسیده است که توان انجام کار را دارد، والدین نباید از دادن مسئولیت به او بیم داشته باشند.

آخرین نکته، فراهم کردن فضای معنوی در دوران کودکی است. امام کاظم علیه‌السلام از همان آغاز طفولیت، محیطی سرشار از معنویت برای فرزند خود فراهم ساخت. ایشان با عمل به احکام الهی، اقامه نماز، دعا و عبادت، فرزند خود را به فضای قدسی آشنا کرد. کودک در این فضا با نماز و دعا رشد یافت و عملاً آموخت که چگونه با خداوند انس بگیرد. این سیره تربیتی موجب شد تا امام رضا علیه‌السلام از همان کودکی، شخصیتی معنوی و اهل معرفت یابد و در جوانی، الگوی معنویت برای همگان شود.

و السلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته