مرکز قرآن و حدیث کریمه اهل‌ بیت علیها السلام

بسم الله الرحمن الرحیم 

 در خدمت سوره بقره از مجموعه بحث‌های تفسیر آسان هستیم. ابتدا اجمالی از این سوره را به عرض می‌رسانم. این سوره، اولین سوره‌ای است که پس از هجرت نازل شده و نزول آن تقریباً هجده ماه، یعنی حدود یک سال و نیم، به طول انجامیده است. از جمله سوره‌هایی است که تکمیل آن زمان‌بر بوده و یک‌جا نازل نشده است.

مباحث اصلی و محوری این سوره، حول محور عبودیت و بندگی خداوند است؛ به گونه‌ای که هیچ شرط و شروطی نداشته باشد. مؤمن موظف است به هر آنچه خدا امر کرده، به هر رسولی که خدا فرستاده و به هر فرشته‌ای که واسطه وحی است، تسلیم باشد و در رابطه با آنها چون و چرا نکند.

در ابتدای سوره، مردم را به سه گروه متقین، کافرین و منافقین تقسیم می‌کند و اوصاف هر یک را بیان می‌نماید. سپس در بخش عمده‌ای از سوره، به شرح حال و خصوصیات قوم یهود از بنی‌اسرائیل می‌پردازد. در اثنای سوره، احکامی مانند تغییر قبله، انفاقات و حج مطرح شده است. در پایان، بار دیگر تأکید می‌کند که مؤمنان به خدا، تمام انبیا و جمیع ملائکه ایمان می‌آورند و سوره با دعا به پایان می‌رسد. این سوره، بسیار زیبا، پرمحتوا و کاربردی است.

نام این سوره، نامی نیست که خداوند آن را قرار داده باشد؛ چرا که نام‌گذاری سور لزوماً از ناحیه خداوند نیست، بلکه شهرت یافته است. چون ماجرای گاو بنی‌اسرائیل در آن ذکر شده، مردم برای معرفی آن می‌گفتند: «سوره‌ای که در آن گاو ذکر شده» و بدین ترتیب، این نام در همان عصر نزول نیز رواج یافت و شناخته شد.

این سوره جزو سوری است که با حروف مقطعه آغاز شده است. حروف مقطعه از عجائب قرآن محسوب می‌شود؛ چرا که در کتب آسمانی دیگر سابقه ندارد. این حروف، به صورت جداگانه و بدون اعراب تلفظ می‌شوند (مانند الم، ص، حم، عسق) و ترجمه‌پذیر نیستند. در مورد معنای آنها نظرات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند این حروف، رمزی بین خدا و پیامبر(ص) است و تنها پیامبر(ص) از معنای آن آگاه است. اما روایتی از امام رضا(ع) و امام سجاد(ع) بیان می‌کند که این حروف، نشان‌دهنده این است که معجزه قرآن با ابزاری در دسترس همگان (همان حروف الفبا) صورت گرفته است. مردم با همین حروف، شعر و ادبیات تولید می‌کنند، اما عاجز از آوردن مانند قرآن هستند. این امر، عظمت و اعجاز قرآن را می‌رساند. در تمام سوره‌هایی که با حروف مقطعه آغاز شده‌اند، بلافاصله پس از آن، سخن از عظمت و شکوه قرآن به میان آمده است (مانند: الم، ذلک الکتاب لا ریب فیه). این توضیحی اجمالی و کافی در مورد حروف مقطعه بود.

والسلام علیکم و رحمة الله.